Cultuurschok? Nee, noem het transitiestress

Hoera, je bent aangenomen voor een interessante functie in het buitenland. Een langverwachte wens gaat in vervulling: je gaat je vestigen in het Zuiden en laat de Nederlandse polder voorlopig voor wat het is. En dan, na een hectische periode van afronden en verhuizen, voel je de energie ineens uit je lijf stromen op je nieuwe standplaats. Nog tussen de half-uitgepakte dozen in een geheel nieuwe werkomgeving blijken de dingen toch nogal anders te gaan dan je verwacht had. Je bent niet alleen teleurgesteld en mat, maar voelt je ook boos over je cultuurschok. Want cultuurschok klinkt zó ontzettend ouderwets, je bent immers wel vaker op pad geweest en je had je toch goed voorbereid? ¡Que pasó!?

Denkend aan cultuurschok

Denkend aan cultuurschok, zien de meeste van ons het beeld nog voor zich: de U-curve, gebaseerd op de rouwcurve van Kübler-Ross. Na een periode van initiële vreugde en euforie omdat je eindelijk op je nieuwe standplaats bent beland, slaat je stemming na enige tijd om en gaat je gemoed bergafwaarts. Deze fase wordt gekenmerkt door stress, teleurstelling, verdriet en/of boosheid, maar bereikt op enig moment het dieptepunt. De curve buigt vervolgens mooi omhoog en jawel, de lucht klaart weer op en je vindt een nieuw evenwicht. Soms wordt er nog een U-curve aan vast gepakt (de W-curve), want na terugkeer naar Nederland zou dit proces zich herhalen. En misschien zelfs sterker, wordt er dan grimmig bij gezegd.

De U-curve met pensioen

Dit bekende verhaal wordt tot de dag van vandaag herhaald en meegegeven aan mensen die internationaal verhuizen voor hun werk. Helaas is het model al lang achterhaald en biedt het bar weinig houvast voor de transities waar mensen doorheen gaan.  Want ja, cultuurschok bestaat anno 2016 nog altijd, ongeacht onze Global Village en social media tools waardoor alles ‘om de hoek’ lijkt. En nee, met deze curve kom je geen steek verder omdat het een simplistisch, statisch en gegeneraliseerd patroon weergeeft waarvan de geldigheid nooit is aangetoond en dat geen inzicht geeft in het ‘waarom’ van de schok.

Transitiestress

Wetenschapper Kate Berardo pleit al jaren voor het vervangen van de term ‘Cultuurschok’ door ‘Transitiestress’, want dat is waar het over gaat. Je leven staat door de transcontinentale verhuizing op z’n kop en dat geeft stress. En om daar mee te dealen heb je geen achterhaalde standaardcurve nodig, maar tools waar je wat aan hebt. Dat gereedschap zit in de 5 R’s: routines, reacties, rollen, relaties en reflecties.

• Al je vanzelfsprekende dagelijkse routines moet je in je nieuwe standplaats opnieuw uitvinden. Eten, transport, je (bio)ritme; werkelijk alles kan ineens veel meer energie kosten dan gebruikelijk.
• Mensen kunnen reageren zoals je had verwacht, maar ook heel anders. Het voortdurend nadenken over hoe je hun boodschappen kan interpreteren, hoe je zelf kan reageren en wat het effect daarvan is in de communicatie, is best vermoeiend.
• Zag je jezelf altijd als, ik noem maar wat, een toegankelijke senior-medewerker, maar word je nu ineens op een hiërarchisch voetstuk geplaatst en mis je daardoor het contact met de junior-medewerkers? Of ben je die ambitieuze jonge vrouw die voor elke actie ineens een handtekening van de baas nodig heeft? Kortom, je zelfverkozen identiteit kan weleens een heel andere zijn dan de rol en identiteit die je krijgt toebedeeld. En hoe voelt dat?
• Door je internationale verhuizing verandert er van alles aan relaties. Facebook blijft bestaan, maar familie en vrienden zijn ver weg, terwijl je gezinsleden meer op elkaar zijn aangewezen. En dan al die tijd en moeite die het kost om nieuwe relaties op te bouwen.
• Een transitie zorgt soms voor overuren in je eigen hoofd omdat je je allerlei dingen gaat afvragen, onzeker wordt of zelfs schrikt van je eigen reacties.

De 5 R’s van transitie

De 5 R’s van transitie zijn er vooral voor bedoeld om inzicht te krijgen in waarom je stress ervaart en om op een dieper niveau te begrijpen waar de aanknopingspunten zitten om je eigen proces te monitoren en waar nodig om te buigen. Bij de een zit de angel vooral in de routines, terwijl de ander vooral tegen het relatie-verlies en de nieuwe relatie-opbouw aanloopt.

Dus, vind je die langverwachte wereldbaan, ga ervoor! En gun jezelf de tijd en de ruimte om met de stress van de transitie om te gaan.