Stilte in de breakout room

Vorige week had ik een intrigerende conversatie in de breakout room van de Learning Circle van Japan Intercultural Institute. Samen met internationale collega’s bediscussieerden we hoe we onze deelnemers aan online interculturele trainingen beter samen kunnen laten leren en zich met elkaar verbinden. Mijn collega uit Japan vertelde dat haar grootste uitdaging de stiltes in breakout rooms waren. Ik was verrast. Dat was een fenomeen dat ik van mijn Westerse noch van mijn internationaal gemengde groepen ken. Integendeel, deelnemers willen bijna altijd meer met elkaar in de kleine discussiegroepen uitwisselen en minder plenair. Interactie tussen peers staat bijna vanzelfsprekend garant voor leren.

Het ijs breken

Hoe anders bij mijn Japanse collega. Als zij tijdens een webinar breakout rooms introduceerde en daar virtueel langskwam trof ze vaak algehele stilte aan: “I need to join, otherwise people stay quiet”. Vooraf al legde zij stap voor stap de opdracht uit die in kleine groepen bediscussieerd moest worden, maar toch was een extra stimulans door haar aanwezigheid nodig. Zij moest in elke groep de discussie op gang brengen want deelnemers braken het ijs niet zelf en zouden zich niet uitspreken. Immers, wie als eerste sprak viel zeker op en voelde zich daardoor opgelaten. Ze voegde toe: “They are very afraid of making mistakes in front of someone they don’t know well. It is better for them to remain silent if they anticipate that they might make a mistake. I need to make sure that participants know it is OK to make mistakes, there is no reason why they should be embarrassed, it is OK to talk in breakout rooms and make friends”.

Random breakout rooms

Ook voor mijn Indiase collega bleek stilte in de breakout rooms een bekend gegeven en vormde die een enorme uitdaging. Vooral bij random toegewezen groepen merkte zij een volledige en ongemakkelijke stilte. Spreken met onbekenden met wie je ‘zomaar’ in een online kamer bent beland is moeilijk. Haar oplossing was vooraf rollen toe te schrijven aan alle deelnemers, maar zelfs dan was het complex om een inclusieve leeromgeving te creëren. Zij concludeerde dat vaak de meest vruchtbare dialoog toch werd gevoerd in het plenaire webinar.

Cultuur is communicatie

Het delen van deze observaties rondom stilte was voor mij een inzichtelijke ervaring en een prachtige illustratie van het bekende motto ‘cultuur is communicatie en communicatie is cultuur’. In deze digitale tijd waarin we overal ter wereld online werken, delen we dezelfde webinartools, maar gebruiken we ze op onze eigen culturele wijze. Bij effectieve interculturele communicatie denken we meestal aan verbale communicatie (spreektempo, afwisseling van beurten en taalgebruik), maar vergeten we vaak het gebruik van stiltes als krachtige vorm van non-verbale communicatie.

Positieve of negatieve connotatie van stilte

Intercultureel zijn er verschillende connotaties bij stilte. Wordt stilte hoofdzakelijk als negatief of positief ervaren? Stiltes en pauzes kunnen veel betekenissen hebben, zoals overeenstemming, lof, respect maar ook gebrek aan overeenstemming of protest. In de meeste westerse culturen wordt stilte eerder negatief ervaren. Stilte in communicatie wordt vaak geïnterpreteerd als onverschilligheid, schaamte, onenigheid. Stilte is een vorm die we kunnen scharen onder ‘hoge-context communicatie’ (indirecte en impliciete communicatie). Mensen die opgegroeid zijn met de culturele codes van een ‘lage-context communicatie’ (directe en expliciete communicatie) missen makkelijk de informatie die is verpakt in gebaren, het gebruik van de ruimte en het gebruik van pauzes en stilte. Voor mensen die gewend zijn aan stilte in communicatie kunnen sprekers die te veel praten aangezien worden als oppervlakkig of met weinig zelfvertrouwen. Door deze verschillen kan stilte makkelijk een bron van interculturele miscommunicatie vormen.

Hiërarchie en gezicht

Een Arabisch spreekwoord luidt: ‘Je bent meester van de woorden die je hebt binnen gehouden en slaaf van de woorden die je uit je mond hebt laten vallen’. Het beheersen van wat je zegt is van het grootste belang. Je weet namelijk niet bij wie jouw informatie terecht komt en wat ermee kan gebeuren. Daarnaast is het vanuit het perspectief van hiërarchie logisch dat degenen die lager in hiërarchie of jonger zijn zwijgen of pas spreken als zij de beurt krijgen van iemand hoger in rang, zoals in bovenstaand voorbeeld de trainer. In de Japanse overlegcultuur spreekt de hoogste in hiërarchie als laatste nadat iedereen is gehoord en gebruikt daarbij vaak weinig woorden. Daarnaast kan stilte de rol vervullen om jezelf en anderen niet voor het hoofd te stoten; het voorkomen van gezichtsverlies en het behouden van gezicht voor jezelf en de anderen. Stilte geeft tot slot ruimte tot nadenken over wat net gezegd is, over reflectie over een voorstel, om je gedachten op orde te krijgen zodat je jezelf daarna helder kunt uiten. Daarmee is ‘Stilte ook Spraak’ zoals een Afrikaans spreekwoord luidt. Zelfs in een breakout room.

Met dank aan Ishita Ray en Kyoko Suzuki

Bronnen:

Ikuko Nakane (2007) Silence in Intercultural Communication

Yuan Yuan Quan (2015) Analysis of Silence in intercultural Communication.